સંઘર્ષ અને સિદ્ધિનો જીવતો જાગતો મહામાનવ

ઓબામા કહે છે ‘ખૂબ ભણો. ભણવાનો કોઈ વિકલ્પ નથી અને પછી કશું જ ઈમ્પોસિબલ નથી. હંમેશાં ઊંચી પસંદગી જ કરો. નાની વાતથી ઓડકાર ન ખાઈ જાઓ.’

રોશની રુકેગી નહીં
હર અંધેરે કી યાત્રા
રોશની કી તલાશ હૈ
કબ તક રોકોગે ધૂપ
વહ કીસી ભી મોડ સે
દરાર સે, ઝરોખે સે ઝરકર કહીં સે ભી
ભીતર આ જાએગી
કિતની રોકોગે આગ
વહ કીસી ભી કોને સે
કોઈ રાસ્તા ન હોને સે
ગાંવ સે, જમીન સે, મિટી સે, બીજ સે
જંગલ કે બીચ સે, રાખ કી દીવાર ફાડકર
ઉડતી ચલી આએગી

- કવિ ગિરિજાકુમાર માથુર

એક ઉર્દૂ શાયરી છે, હજારો સાલ નરગિસ અપની બેનુરી પર રોતી હૈ, બડી મુશકિલ સે હોતા હૈ, ચમન મેં દીદાવર પૈદા. ઉર્દૂ શાયર ઈકબાલની આ શાયરી ભારતમાં આજકાલમાં આપણા પરોણા બનવાના છે તે મહામાનવ બરાક ઓબામાને લાગુ પડે છે. લગભગ સવા બસો વર્ષના અમેરિકાની ડેમોક્રસીના ઈતિહાસમાં બરાબર બે વર્ષ પહેલાં એક કાળી ચામડીનો માણસ નામે બરાક ઓબામા પ્રમુખ તરીકે ચૂંટાયો. તેને માત્ર દસ મહિનાના શાસનમાં નોબેલ પ્રાઈઝ મળ્યું છે. તમે જો બરાક ઓબામાની જીવનકથા સાંભળો તો તમને શાયર અકબર ઈલાહાબાદીનો શેર યાદ આવશે.

સદમે ઉઠાયે, રંજ સહે, ગાલિયા સુની
લેકિન ન છોડા કૌમ કે ખાદિમને અપનાં કામ

શબ્દશ: બરાક ઓબામાએ ગોરા લોકોની ગાળો સાંભળી છે. ૨૦૦૪માં જ્યારે ઓબામાની મિત્ર અને કોંગ્રેસ વુમન જાન શાકોવસ્કી વ્હાઈટ હાઉસમાં પ્રમુખ જ્યોર્જ બુશને મળવા ગઈ ત્યારે ઓબામા અમેરિકન સેનેટના ઉમેદવાર તરીકે ઊભા હતા. જાન શાકોવસ્કીએ તેનાં ફ્રોક ઉપર ‘ઓબામા’નું પ્રચાર-બટન પહેર્યું હતું. જ્યોર્જ બુશે તે જોઈને કહ્યું ‘ઓસામા બીન લાદેન’ને છાતીએ કેમ લઈને ફરે છે? તો મેડમ જાને કહ્યું ‘ના એ ઓબામા છે-બરાક ઓબામા. તો જ્યોર્જ બુશે કહ્યું કે ‘ના હું તેને જાણતો નથી!’ તદ્દન જુઠ્ઠાડો. પણ મેડમ જાને સંભળાવી દીધું. ‘હા ભલે તમે ઓબામાને જાણતા નથી પણ થોડા વરસોમાં તેને જરૂર જાણશો...’ આજે જ્યોર્જ બુશે ઓબામાનાં ગુણગાન રોજ તેના ઘરે અખબારમાં જોવા પડે છે.

પરંતુ આપણે બરાક ઓબામા માબાપથી ત્યજાઈ ગયેલા અને કાળી ચામડીના માણસ તરીકે લગભગ ‘ઝૂંપડપટ્ટી’માંથી વ્હાઈટ હાઉસ સુધી કેમ પહોંચ્યા તેની સંઘર્ષકથા જો તમે વારંવાર કદાચ સાંભળી હશે તોય ફરી કહેવાની છે. એક પ્રસંગથી વાત શરૂ કરીએ. સ્કૂલના ગોરા છોકરા ઓબામાને ચોકલેટ બતાવતા અને ઓબામા હાથ લંબાવે તો ગોરો છોકરો તેના હાથમાં જીવતો જીંધો (શ્રીમ્પ) પકડાવતા. એક અદી નામના ગોરા મિત્રે જ ઓબામાની ટિંગાટોળી કરી અને નજીકના તળાવના કાદવમાં ખૂબ ખરડ્યા હતા.

આવા ખૂબ અનાદર અને અપમાનોનો ઓબામાએ સામનો કરેલો. પણ બરાક ઓબામા તેને ગાંઠ્યા નહોતા. તેને અફસોસ માત્ર એ વાતનો હતો કે તેને જન્મ દઈને માત્ર થોડા જ વર્ષમાં પિતાએ ત્યજી દીધા. તેના કાળા રંગના પિતા સાથે લગ્ન કરનારી અમેરિકન ગોરી છોકરી હજી ઓબામાના પિતાને પરણી નહોતી તે પહેલાં ગર્ભવતી થઈ. તે ગર્ભમાં બરાક ઓબામા હતા. એ માતાએ પણ ઓબામાના પિતા સાથે લગ્ન કરી છુટાછેડા લઈ બીજા લગ્ન કરીને ઓબામાને થોડો વખત રાખી છોડી દીધા.

માબાપ છતાં ઓબામા માબાપ વગરના બન્યા અને અમેરિકામાં તેના માતૃપક્ષનાં દાદા-દાદી સાથે ઊછર્યા. વિધાતાએ ઓબામાના કિશોરપણા ઉપર એટલો અત્યાચાર કર્યો કે ઓબામાને તરછોડ્યા છતાં ઓબામા તેમનાં માબાપને મળવા ગયા ત્યારે બન્ને યુવાનીમાં જ મરણ પામેલાં.

આમ છતાં ઓબામા ભણતા રહ્યા. ખૂબ વાંચતા રહ્યા. જ્યારે ત્રીજા ધોરણમાં ઓબામા ભણતા હતા ત્યારે ૪૧ વર્ષ પહેલાં સ્કૂલમાં તેમણે એક નિબંધ લખ્યો ત્યારે તેણે લખેલું કે હું એક દિવસ મારા દેશનો પ્રમુખ બનીશ! આટલી લાચાર હાલત, તરછોડાયેલા બાળક જ નહીં પણ સતત કાળી ચામડીના માણસ તરીકે અવહેલના પામેલા બરાક ઓબામા ઊંચી મહત્વાકાંક્ષા રાખતા હતા! ઓબામાના મિત્ર કાકુગાવા કહે છે કે તેને ગોરા છોકરા તિરસ્કારતા હતા તેનો અફસોસ નહોતો.

માતાપિતાએ તેને ત્યજી દીધેલા તે તેના જીવનની મોટી પીડા હતી. ૧૪ની વયે તે સ્કૂલની બાસ્કેટબોલની ટીમના કેપ્ટન થયા અને જીત્યા પણ ખરા પરંતુ ત્યારે પણ તે ગોરી માતાના પુત્ર હતા અને કાળા પિતાના પુત્ર હતા એટલે તે ઘરના કે ઘાટના નહોતા. ભયંકર એકલતા ભોગવતા હતા. આવી માનસિક યંત્રણા થકી ફ્રસ્ટ્રેટ થઈ (નાસીપાસ) થઈ તે શરૂમાં સિગારેટ પીતાં થયા પછી બિયર પીતાં થયા. પછી ગાંજો પીવા માંડ્યા હતા. કમાલ જોઈ લો કે ગાંજા અને કોકેન-ચરસની લતે ચઢેલા ઓબામા વિધાતાની કૃપાથી અને આત્મબળથી વ્યસનમાંથી છુટી ગયા.

નવ વર્ષની વયે ઓબામાએ જોયું કે કાળા રંગની યુવતીઓ જે ગોરાથી તરછોડતી તે બધી અનેક રસાયણો વાપરીને ગોરી થવાના ફોગટ ફાંફાં મારતી હતી. તેની કથા ઓબામાએ પીડાસહિત ‘લાઈફ’ મેગેઝિનમાં લખેલી. ઓબામા મુસ્લિમ પિતાના પુત્ર હતા પણ જુદી જુદી સ્કૂલો બદલી તેમાં મુસ્લિમો જે મોટા ભાગે લગભગ ગોરા હતા તેની સાથે પણ ભળી શકતા નહીં. મુસ્લિમો તેને ક્રિશ્વિયન ગણતા! મુસ્લિમો તેને મુસ્લિમ ગણતા નહીં. ક્રિશ્વિયનો તેને ખ્રિસ્તી ગણતા નહીં. બરાબર છે. તે માનવધર્મી છે.

તમારા જીવનમાં તમે કેટલી સ્કૂલો બદલી છે? ગોરી માતા સાથે થોડો સમય ઈન્ડોનેશિયા રહેલા. ઓબામા ૫ અને ૬ની ઉંમરે હોનોલુલુની કિંડરગાર્ટન સ્કૂલમાં ભણ્યા. તે પછી ઈન્ડોનેશિયાના જાકાર્તાની સંત ફાન્સીસી આસીસી કેથોલિક સ્કૂલમાં ભણ્યા. પાછા હોનોલુલુ આવીને ૧૨મા સુધી અમેરિકન સ્કૂલમાં ભણ્યા. ૧૮ની ઉંમરે ઓકિસડન્ટલ કોલેજમાં (લોસ એન્જલસ) ભણ્યા પછી કોલંબિયા યુનિ. અને છેલ્લે ૧૯૯૧માં હાર્વડ લો કોલેજમાં ભણીને કાયદાના સ્નાતક થયા. આ તમામ કોલેજોમાં તેઓ સ્કોલરશિપ લઈને ભણેલા. બરાક ઓબામા માત્ર કાળા લોકો કે ગોરા લોકોને થતા સામાજિક અન્યાય માટે લડવા જ વકીલ બન્યા હતા.

ઓબામાએ તેની પીડા વ્યક્ત કરી તે તમારામાંથી ઘણાએ અનુભવી હશે. ભાઈ, માબાપ અને ખાસ કરીને પ્રેમી, પ્રેમિકા કે પતિ કે પત્ની તરફથી કોઈ તરછોડાય છે ત્યારે તેને ઓબામાએ વાપરેલાં બે વાક્યો હૈયામાં વાગે છે. ઓબામાએ કહેલું ‘હું ગરીબ હતો. કાળો હતો. તેનો અફસોસ નહોતો. ‘ઈટ વોઝ માય કવેસ્ટ ટુ બીલોંગ.’ હું કોઈનો નહોતો. મારું પોતાનું આત્મીય કહેવાય તેવું કોઈ નહોતું. મિશેલ રોબિન્સનને પરણ્યા ત્યારે તેને લાગ્યું કે જગતમાં નિયંતાએ તેને એક ચાહનારું પાત્ર આપ્યું છે.

નાઉ આઈ બીલોંગ ટુ મિશેલ. ‘એન્ડ અલ્ટિમેટલી ઓન ફિફ્થ નવેમ્બર ૨૦૦૮’ના દિવસે આખા અમેરિકાનો પ્રમુખ બન્યા અને અમેરિકાના વિરાટ લશ્કરનો કમાન્ડર ઈન ચીફ બન્યા, પણ એ પહેલાં તેમણે અનેક અપમાનો સહન કરેલાં. કદાચ તેમણે પંજાબી કવિ ‘પાશ’ની (અવતાર સિંઘ સંધુ) શાયરી વાંચી હશે:

તુફાન કભી માત નહીં ખાતે
તુફાન કા દમ કભી ભી તૂટતા નહીં
વહ ઉમસ (ઉમંગ-શક્તિ) બહુત ગહરી થી
જહાં એ તુફાનને જનમ લિયા

એક નાનકડી વાત છે પણ મજેદાર છે. પ્રમુખપદના ઉમેદવાર તરીકે ઓબામા ચૂંટણી પ્રચાર કરતા હતા ત્યારે ૨૦૦૮માં તે સિગારેટ પીતા હતા. ઘણા લોકોએ તેને સિગારેટ છોડવા કહ્યું. કારણ કે અમેરિકન યુવા પ્રજાને સિગારેટ પીનારો પ્રમુખ કદાચ ખપે નહીં. ઓબામાએ સ્વીકાર કર્યો કે તેણે યુવાનીમાં સિગારેટ છોડવા ખૂબ જ મહેનત કરી, પણ પછી પત્ની મિશેલએ શરત કરી કે પ્રમુખપદની આખરી ચૂંટણી વખતે તેણે સિગારેટ છોડવી જ પડશે. ઓબામાએ વચન આપ્યું કે વ્હાઈટ હાઉસ પહોંચતા પહેલાં હું સિગારેટ છોડી દઈશ. જોકે ઓબામા કદી જ હેવી સ્મોકર નહોતા.

સિગારેટ છોડવા ‘નિકોરેટ’ નામની બનાવટી તમાકુયુક્ત દવા પણ લેતાં. આખરે તેણે ધૂમ્રપાન વિરુદ્ધ ભાષણ આપવાનું થયું. તેમાં જણાવવાનું હતું કે અમેરિકામાં દર વર્ષે ૪ લાખ અમેરિકનો ધૂમ્રપાન થકી થતાં રોગથી મરે છે. તે ભાષણ આપતા પહેલાં સિગારેટ છોડી.આજે પણ અમેરિકામાં દરરોજ (૨૪ કલાક) ૧૦૦૦ ટીનેજરો નવા સ્મોકર થાય છે અને ૮૦ લાખ અમેરિકનો ધૂમ્રપાન થકી રોગમાં જીવે છે.

આ નાનકડી ટેવને માફ કરો તો બરાક ઓબામા જીવનનાં સંઘર્ષમાંથી ઘણા ગુણો કેળવી શક્યા. તેમની સહિષ્ણુતા અપરંપાર છે. કોઈ પણ મુશ્કેલ હાલતમાં જીવવાની ટેવ છે. તેમની ચૂંટણી દરમિયાન ઘણા તેમને ઈશુનો અવતાર-મસીહા પણ કહેતા. પરંતુ ઓબામાને તો એક સામાન્ય માણસ તરીકે હજી પણ જીવવું છે. સામાન્ય બનીને એપ્રિલ ૨૦૦૯માં પ્રમુખ તરીકે લંડન ગયા ત્યારે તેમના સિનિયર સલાહકારને બોલાવીને કહ્યું આ પ્રમુખપદની સિક્યુરિટી અને ઈંગ્લેંડની રાણીનું માનપાન એ બધાથી હું કંટાળ્યો છું.

ચાલો, આપણે સિક્યુરિટી સર્વિસથી છટકીને લંડનની ગરીબ માણસોની ગલીઓમાં જઈએ! લાખ વાતો છે જેનાં ગાડાં ભરાય તેમ છે પણ દિવ્ય ભાસ્કરના યુવા વાચકો બરાક ઓબામાનાં થોડાંક જીવનસૂત્રો સાંભળો (૧) ડ્રીમ બિગ-હંમેશાં ઊંચા સપનાં રાખો. મેં બચપણમાં પ્રમુખ થવા ઈચ્છેલું (૨) રોડ્ઝ ડોન્ટ ડિફાઈન ડેસ્ટિનેશન-અર્થાત્ તમારી સામેના ખરબચડા રસ્તાને પાર કરી જાઓ. ખાડા, ટેકરા-અવરોધોને ગાંઠો નહીં (૩) ખૂબ ભણો. ભણવાનો કોઈ વિકલ્પ નથી અને પછી કશું જ ઈમ્પોસિબલ નથી. હંમેશાં ઊંચી પસંદગી જ કરો. નાની વાતથી ઓડકાર ન ખાઈ જાઓ.

દિવ્ય ભાસ્કર તા ૩૧/૧૦/૨૦૧૦
ચેતનાની ક્ષણે, કાંતિ ભટ્ટ